حذف فرهنگ از سبد خانوار

همدلی| ستاره قاسمی: دقیقاً یک سال پیش در چنین روزی، سید ابراهیم رئیسی به‌عنوان هشتمین رئیس‌جمهور ایران وارد پاستور شد تا وعده‌های پرشماری را که پیش از برگزاری انتخابات مطرح کرد عملی کند؛ وعده‌هایی که در مناظره‌های تلویزیونی به‌راحتی از تحقق آن‌ها سخن می‌گفت و تمام مشکلات موجود را متوجه دولت مستقر می‌دانست؛ حالا بعد از گذشت یک سال، کشور درگیر معضلات عمیق اقتصادی است، بلایای طبیعی چون سیل، بسیاری از استان‌ها را درنوردیده‌اند و طالبان و برجام هم مسئله‌های پیچیده دور و نزدیک در سیاست خارجی دولت سیزدهم به شمار می‌روند. در این میان به نظر می‌رسد «فرهنگ» هیچ محلی از اعراب نداشته و همچون گذشته، نخستین قربانی اولویت‌های اقتصادی و سیاسی به شمار می‌رود. نگاهی به وعده‌های رئیسی پیش از انتخابات نشان می‌دهد او از همان ابتدا نگاهی ویژه و برنامه‌ای جدی برای تحول و حتی سروسامان دادن به مشکلات موجود در عرصه‌های فرهنگ و هنر نداشته است.
  ادغام وعده‌های فرهنگی و اجتماعی
اینفوگرافیکی که روز یازدهم مرداد سال 1400، یک روز قبل از ورود رئیسی به ساختمان پاستور منتشر شد، حاکی از سایه بلند وعده‌های دیگر حوزه‌ها بر سر فرهنگ بود. وعده‌های رئیس‌جمهور جدید در سرفصل‌های «اقتصادی»، «سیاست خارجی»، «مدیریتی»، «سلامت و بهداشت» و «اجتماعی و فرهنگی» خلاصه می‌شد. نکته قابل‌توجه؛ ادغام وعده‌های «فرهنگی» با «اجتماعی» در یک دسته بود. البته جزییات وعده‌ها، هیچ مورد فرهنگی در خود نداشت! حل مشکل مسکن جوانان در آستانه ازدواج، رایگان شدن اینترنت برای دهک‌های پایین جامعه، رونق اقتصاد فضای مجازی، تجدیدنظر در بخشنامه‌های دست و پاگیر، حل مشکل طرح تحول سلامت، حل آسیب‌دیدگی عدالت در جامعه و شناخت حقوق همه مردم و دختران و زنان و روستاییان برای حل مشکلاتشان؛ وعده‌های اجتماعی و فرهنگی سید ابراهیم رئیسی پیش از کوچ از قوه قضاییه به مجریه بود. در میان وعده‌های او هیچ نشانی از وعده‌ای مصداقی مربوط به حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر؛ اعم از سینما، تئاتر و کتاب دیده نمی‌شد.
  یک وعده فرهنگی محقق شد که فرهنگی نبود!
«ایرنا»، خبرگزاری رسمی دولت، در نخستین روز تابستان سال جاری، گزارشی از وضعیت وعده‌های رئیس‌جمهور با تیتر «سرنوشت بیش از ۷۰وعده‌ انتخاباتی آیت‌الله رئیسی به روایت آمار» منتشر کرد. هرچند این خبرگزاری تلاش کرد از عملکرد حدوداً 11ماهه رئیسی دفاع کند، اما در همین گزارش، جای وعده‌های فرهنگی به‌وضوح خالی بود. خبرگزاری دولت در بخشی از متن گزارش نوشت: «آیت‌الله رئیسی در دوران تبلیغات انتخاباتی هفت وعده فرهنگی و اجتماعی داد که دو وعده از آن تاکنون محقق شده و ۵ وعده در حال اجراست»، اما نگاهی به قسمت «محقق شده» در جدول، تنها یک مورد فرهنگی و اجتماعی را نشان می‌دهد که البته آن‌هم چندان قرابتی با مفهوم موردنظر دوستداران و اهالی فرهنگ و هنر ندارد! در نخستین ردیف جدول، وعده‌ای به تاریخ سوم تیر سال 1400 آمده: «جهت ارتباط مستقیم با مردم نشست‌های مردمی برگزار می‌کنیم»؛ حال اینکه برگزاری نشست‌های مردمی چه دردی از جامعه فرهنگی و هنری ایران برگزار می‌کند، محل سؤال است. «طرح رتبه‌بندی معلمان را به‌سرعت عملیاتی می‌کنم.» به تاریخ 25خرداد سال 1400، دیگر وعده فرهنگی و اجتماعی رئیس‌جمهور ذکرشده که به‌زعم این خبرگزاری «در حال اجرا» است. تنها وعده «در حال اجرای» رئیسی که ارتباطی با فرهنگ و هنر دارد، در ردیف سی‌ونهم و به تاریخ 13خرداد سال 1400 ذکر شده: «گرانی قیمت کتاب که ناشی از واردات کاغذ و ملزومات چاپ است را از طریق تأمین کاغذ از داخل (خوزستان و مازندران) فراهم خواهیم کرد.»
 جنجال معافیت مالیاتی
«معافیت مالیاتی»، یکی از دغدغه‌های جدی جامعه هنری ایران در سال‌های اخیر بوده است. تمدید معافیت مالیاتی هنرمندان از سوی سازمان برنامه‌وبودجه دولت پیشین، اعتراض بسیاری از اقشار جامعه را به دنبال داشت؛ به‌زعم آن‌ها چنین امتیازی مغایر با عدالت اجتماعی بود. در مقابل، هنرمندان بسیاری از جمله اهالی تئاتر معتقد بودند درآمد میلیاردی چند بازیگر سینما را نباید به‌تمامی جامعه هنر نسبت داد، چرا که بسیاری از بازیگران تئاتر، تلویزیون و حتی سینما خانه‌نشین بوده و دیگر عوامل سینما مانند نورپردازان و صدابرداران به‌ویژه در ایام کرونا، به‌سختی روزگار گذرانده‌اند. سرانجام نمایندگان در نشست علنی روز شنبه ۱۴اسفند سال 1400 مجلس، در جریان بررسی بخش درآمدی لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور بازگشتی از کمیسیون تلفیق لایحه بودجه؛ با پیشنهاد اصلاحی روح‌الله نجابت در جزء (۱) بند (ق) تبصره (۶) ماده‌واحده این لایحه با ۱۷۱رأی موافق، ۲۹رأی مخالف و ۷رأی ممتنع از مجموع ۲۱۳نماینده حاضر در صحن موافقت کردند. بر اساس این جزء، معافیت مالیاتی فعالیت‌های مربوط به انتشارات کمک‌درسی حذف می‌شود و معافیت مالیاتی بازیگران، اجرای صحنه خوانندگی (کنسرت) و تهیه‌کنندگی، نشر و تکثیر و پخش آثار موسیقیایی، حراجی آثار هنری موضوع بند (ل) ماده (۱۳۹) قانون مالیات‌های مستقیم فقط تا سقف دومیلیارد و ۶۰۰میلیون ریال در سال قابل‌اعمال است و بعدازآن حسب مورد به نرخ قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات است. در حقیقت معافیت مالیاتی هنرمندان به شکلی متفاوت ابقا شد؛ هنرمندانی که تا سقف ۲۶۰میلیون تومان در سال درآمد دارند از مالیات معاف هستند و آن‌هایی که بیش از این مبلغ درآمد خواهند داشت، موظف به پرداخت مالیات هستند. البته همچنان تعدادی از رسانه‌های رسمی اصولگرا با راه‌اندازی کمپین‌هایی، لغو معافیت مالیاتی هنرمندان را پیگیری می‌کنند.
  بازدیدهای بی‌اثر
بیستم بهمن سال 1400 بود که سید ابراهیم رئیسی از نمایشگاه «آینه در آینه» در موزه هنرهای معاصر بازدید کرد. حضور رئیس‌جمهور کنونی در موزه هنرهای معاصر از جهاتی، اتفاقی قابل‌توجه بود، چرا که دو رئیس‌جمهور پیش در طول دوران مدیریت هشت‌ساله خود چنین کاری نکردند و آخرین حضور رئیس‌جمهور در این موزه به بیش از 20سال پیش و حضور رئیس دولت اصلاحات برمی‌گشت. رئیسی در حاشیه این بازدید، دو کلیدواژه «اقتصاد هنر» و «دیپلماسی هنر» را موردتوجه قرار داد، اما با گذشت نزدیک به شش ماه، حتی اثری از حرکت در چنین مسیری به چشم نمی‌خورد. او در این دیدار بر حمایت و پشتیبانی از هنر و هنرمندان تأکید کرد و گفت: «یک هنرمند نمی‌تواند اثر هنری خود را در هر کجا و به هر شکلی عرضه کند. باید سازوکاری طراحی شود تا آثار هنری آن‌گونه که شایسته هنر و هنرمند است، عرضه شوند. شکل عرضه آثار هنری باید به‌گونه‌ای باشد که همه آحاد جامعه با آثار هنری آشنا شوند و امکان خرید آن‌ها را داشته باشند.» رئیس‌جمهور، توجه به دیپلماسی هنر را نکته مهم دیگری دانست و پیرامون «جهاد تبیین» هم صحبت کرد: «هنر یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین جلوه‌های تبیین در جامعه است که می‌تواند در یک نما و تصویر، دنیایی از حرف و مفهوم را به شکلی که برای همه قابل‌فهم باشد، به نمایش بگذارد.»
چینش واژه‌ها در کنار یکدیگر به شکلی که قابل‌سنجش و عرضه نباشند، معضلی بوده که هنر سال‌هاست با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ معضلی که در سخنان رئیسی هم نمود داشته و به اشکال مختلف تکرار شده است. به‌طور مثال رئیس‌جمهور در نخستین روز از مردادماه سال جاری، صحبت‌هایی مشابه در دهمین اجلاس رایزنان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بر زبان آورد. او در این جلسه گفت: «رایزنان به‌نوعی سفیران و مرزبانان فرهنگی ما در اقصی نقاط جهان به شمار می‌آیند و نقش بسیار مهمی در تعامل فرهنگی و شکل‌گیری ارتباطات خارجی مؤثر بر عهده دارند»، اما معین نکرد شرح وظایف آن‌ها به شکل مشخص چیست و رایزنان فرهنگی دقیقاً باید چه‌کارهایی را انجام دهند. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم به‌عنوان نماینده رئیسی در فرهنگ و هنر هم تاکنون از تغییر در ریل‌گذاری سینما و تئاتر صحبت کرده، اما او نیز مانند مافوق خود مشخص نکرده برنامه مدون و ملموسی در دست دارد یا صرفاً سخنانی بر زبان می‌آورد که با تعویض دولت، فراموش خواهد شد.
  دیدار کمرنگ با هنرمندان
نارضایتی جامعه هنری از رئیس‌جمهور به‌قدری بود که دیدار رمضانی او با هنرمندان در بار نخست لغو شد. هرچند رسانه‌های نزدیک به دولت، علت لغو برنامه دیدار روز 19فروردین سال 1401 هنرمندان با رئیس‌جمهور را شرایط جوی خطرناک عنوان کردند، اما منتقدان اعلام کردند چهره‌های هنری حاضر نشده‌اند با رئیسی دیدار کنند و همین استقبال کمرنگ و بهانه‌جویی‌ها برای غیبت در مراسم، سبب شده نشست برگزار نشود. البته رئیسی 6روز بعد در قالب ضیافت افطار، میزبان جمعی از هنرمندان عرصه تئاتر، سینما، موسیقی و هنرهای تجسمی کشور بود؛ ضیافتی که باز هم بسیاری از چهره‌های سرشناس فرهنگی و هنری در آن غایب بودند. بعد از گذشت یک سال از ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی، جامعه فرهنگ و هنر چندان به آینده خوش‌بین نیست. از دستگیری کارگردان‌هایی مانند جعفر پناهی، محمد رسول‌اف و مصطفی آل احمد تا لغو متعدد کنسرت‌های موسیقی در شهرهایی مانند اهواز و همدان توسط نیروهایی خودسر؛ بخشی از اتفاقاتی است که اهالی فرهنگ و هنر ایران را دلسرد و ناامید کرده است. وقتی کارشناسان از تورم صددرصدی در آینده نزدیک خبر می‌دهند و مذاکرات فرسایشی برجام هم به تشدید فشارها روی مردم انجامیده است؛ در چنین شرایطی فرهنگ، نخستین کالایی است که از سبد خانوار حذف‌شده و طبیعتاً اهمیتی در نزد رئیس‌جمهور درگیر با اقتصاد و سیاست خارجی ندارد.