صورت‌بندی جناحی از برجام و دیگر هیچ

همدلی|  آرزو بخشنده: روایت اول: مناظره سیاست خارجی در روز یکشنبه تبدیل به یک جنجال بیهوده بود که فرجامی نداشت؛ نه تصویر روشنی از سیاست نامزدها در این باره روشن بود، نه راهکاری در چارچوب سیاست‌های کلی مورد اشاره آنها ارائه شد. از این نگاه، برخوردهای جناحی با موضوع، هیچ دستاوردی برای هیچ‌یک از کاندیداها نداشت، چراکه بخش خوانده نشده سیاست خارجی تحت عنوان سیاست کلان کاملا به فراموشی سپرده شد و هیچ‌کدام از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری پرده سپید و روشنی از آینده برای اکران مقابل دیدگان افکارعمومی نداشتند. کلی‌گویی‌های مناظرات اقتصادی این بار هم تکرار شد اما با یک تفاوت عمده. درکلیات جناح‌بندی شده و خط‌کشی‌های سیاست‌ورزانه دو گروه پزشکیان- پورمحمدی و چهار کاندید اصولگرای نزدیک به تفکر موجود جذابیت‌های حاشیه‌ای وجود داشت. این جذابیت‌ها که به طور مستقیم با سوالات طرح شده از طرف کارشناسان صدا و سیما مرتبط نبود درباره قرارداد کرسنت و مسئله تحزب و موضوع نهادهای غیردولتی مورد چالش پورمحمدی و جلیلی قرار گرفت.
این اختلاف عمیق میان این دو نامزد، جلیلی را گرفتار پاسخ‌گویی به موضوعات طرح شده از طرف پورمحمدی کرد و در دقایقی باعث داغ شدن فضای مناظره شد. موضوع کرسنت که در مناظره‌های قبل نیز مورد اشاره زاکانی و جلیلی بود این بار با پاسخ بهنگام زنگنه هم روبه رو شد و او بدون اینکه مانند آخوندی و حسن روحانی منتظر فرصت پاسخگویی مسئولان ستاد انتخابات صدا و سیما بماند در یک ویدئوی چند دقیقه‌ای اظهارات جلیلی را مورد اشاره قرار داد و گفت: جلیلی و زاکانی، جای خلوت که پیدا می‌کنند، راجع به کرسنت حرف می‌زنند. در حالیکه جلیلی در پاسخ به پورمحمدی گفته بود در خواستی از طرف زنگنه برای مناظره نداشته است، معلوم شد سخنان پورمحمدی حقیقت داشت و زنگنه در این ویدئو صراحتا اعلام کرد در آبان 1400 اعلام کردم که جلیلی بیاید و با من مناظره کند. با او با طرح این سوال که چرا برای مناظره نیامدید، گفت: «حریف شما منم. بیایید و ببینید بعد از مناظره و ضررهای غیرقابل جبرانی که به مردم زدید،می‌توانید به راحتی در خیابان راه بروید؟»
تقسیم کار مخالفان پزشکیان
روایت دوم: در این مناظره طرف دولت سیزدهم و حامیان وضع موجود، قاضی‌زاده هاشمی، زاکانی و جلیلی، با یک تقسیم کار حساب شده‌تری به میدان آمده بودند. قرار بر این بود که زاکانی توپخانه را روشن نگه دارد و علیه دولت روحانی و ظریف سخن بگوید. قاضی‌زاده هاشمی هم طبق معمول سخنگوی دولت فعلی در مناظره باشد تا جلیلی بتواند برنامه‌های خود را برای سیاست خارجی و آنچه که در دولت سایه برای مردم ساخته و پرداخته بود بیان کند، که البته در تله پورمحمدی گرفتار شد.  زاکانی نوک پیکان را به سمت پزشکیان گرفته بود با طرح چند موضوع این تقسیم کار را عملی کرد. او با بیان اینکه پزشکیان قرار است دولت سوم روحانی باشد سعی کرد سیاست بانیان وضع موجود دولت رئیسی را که سه سال به طور مداوم تکرار شده بود در چشم افکارعمومی زنده کند.
این سیاست اصولگراهای تندرو در این مناظره به این دلیل پررنگ شده بود که خط جدید اصلاح‌طلبان از مناظره دوم بر معرفی پزشکیان به عنوان ادامه دهنده راه خاتمی پیگیری شده بود. اصلاح‌طلبان با استناد به آمار و ارقام درخشان دولت خاتمی که در زمینه‌هایی چون تورم، رشد اقتصادی و شاخص‌های توسعه به عنوان بهترین دولت پس از انقلاب مطرح است، قصد دارند گفتمان عدالت‌محور ودموکراسی‌خواهانه پزشکیان را تکمیل کنند. شاید به همین دلیل بود که در مناظره یکشنبه، اصولگرایان تکیه‌گاه نقد خود را بر مرکز ثقل حضور تیم روحانی در ستادهای پزشکیان گذاشتند و سعی کردند بر موج تخریب‌های گذشته کابینه سیزدهم درباره اینکه «همه مشکلات فعلی از دولت روحانی‌ست» سوار شوند. این موضوع با دستمایه برجام از طرف زاکانی مطرح شد و جلیلی نیز در این زمینه مکمل و تئوریسین بود. زاکانی پوشه‌ای از جلسات تخصصی مجلس درباره برجام در دولت روحانی و حضور خود در کمسیون تخصصی مجلس به همراه داشت. گرچه زاکانی درون این پوشه را به نامزدهای دیگر نشان نداد اما سعی کرد مانند احمدی‌نژاد در مناظره با میرحسین موسوی هر چند جمله که در نقد برجام و دولت روحانی می‌گفت این پوشه را بالا ببرد و سندی مبهم به مردم نشان دهد. مضمون صحبت‌های او این بود که زاکانی و همکارانش در مجلس توانسته بودند ادعای خود مبنی بر بی‌حاصل بودن برجام و مضراتش را ثابت کنند. این کلی‌گویی زاکانی با این جمله پزشکیان از مفاد برجام اطلاعی نداشته و دفاع می‌کرده، با پاسخ پزشکیان روبه رو شد. پزشکیان گفت پزشکیان گفت: «به زاکانی صادقانه‌ گفتم، من سواد برجام را ندارم، اما مشکل این بود که اینها هم سواد نداشتند ولی نمی‌گفتند و اقدام می‌کردند.» این گفته صادقانه پزشکیان با عقبه‌ای که او از تخصص‌گرایی و هم‌اندیشی با کارشناسان در هر حوزه در ادبیات خود داشته، تخریب زاکانی را بی‌اثر کرد.
حرارت صدا، غلظت سیاسی جلیلی را کم نکرد
روایت سوم: سعید جلیلی قبل از مناظره سیاست خارجی توئیت زده بود که امشب صحبت‌های مهمی درباره سیاست خارجی با مردم دارم. البته این توئیت در واقعیت نشان داد که او درباره سیاست خارجی به همان تئوری‌های پرتردید و غیر اجرایی بسنده کرد. تفاوت سعید جلیلی با مناظره‌های قبل این بود که این‌بار او سعی کرد با حرارت بیشتری حرف بزند. روی صندلی کمی جابجا شود و خود را به سمت جلو خم کند تا ارتباط بیشتری با مردم بگیرد. بالا بردن صدا و کمی ملتهب بودن و چکاندن کمی حرارت و فراز و نشیب صدا در رفتار غلیظی که او در مناظره‌های گذشته از خود نشان داد احتمالا سفارش‌هایی بود که تیم مشاور به او توصیه کرده بودند. اما سعید جلیلی در تله پورمحمدی نتوانست درباره سیاست خارجی از تئوری‌های خود برای شکستن تحریم که بسیار ظریف، همراه با موضوع «رفع تحریم» به زبان می‌آورد سخن چندانی بگوید. اینطور به نظر می‌رسید که مصطفی‌ پورمحمدی او را  در خط دفاع تندروها کاملا مهار کرده است .
بهشت‌نمایی قاضی‌زاده از وضع موجود
روایت چهارم: قاضی‌زاده هاشمی مامور گل وببل نشان دادن شرایط دولت در این مناظره بود. او در این مناظره صرفا با نوشته‌هایی که به او داده بودند، مسئولیت خواندن توصیه‌های دولت برای دفاع از شرایط موجود را بر عهده گرفته بود. او در مناظره‌های قبل هم این نقش را برعهده داشت، اما این بار نقش پوشش دولت در مناظره دیگر سایه نبود و دست نوشته‌های سفارشی او نشان داد که  قاضی‌زاده قبل از کناره‌گیری خواسته در دو مناظره باقیمانده همه زمانش را برای این ایفای این نقش به کار بگیرد.
قالیباف و دوری از چالش‌های لفظی
روایت پنجم: محمدباقر قالیباف در منظره مرتبط با سیاست خارجی زیرکانه عمل کرد. او که قبل از این مناظره با حسن روحانی و تیم او درباره قانون اقدام راهبردی مجلس مشاجره رسانه‌ای داشت استراتژی دوری از چالش‌های شکننده را در دستور کار قرار داد. این هوشیاری بعد از آن مورد توجه او قرار گرفت که صبح یکشنبه ورق برگشت و نظرسنجی‌ ایسپا و دانشگاه امام صادق ضمن اعتراف به افزایش رای پزشکیان، با اعلام تغییرات سبد رای جلیلی و قالیباف در صورت کناره‌گیری این دو نفر، بر این نکته صحه گذاشتند که کنار رفتن جلیلی در نهایت به نفع اصولگرایان خواهد بود. قالیباف در این مناظره بیش از اینکه سعی خود را برای کسب رای سنتی نشان دهد، سبد رای پزشکیان را مورد هدف قرار داد. او با تکرار موضوع اقدام راهبردی، از اصرار بر چالش صرفنظر کرد و سوالی را مطرح کرد که با وجود این قانون و تایید مسئولان نظام چطور می‌خواهید برجام را زنده کنید؟ او از پاسخ روحانی به خود، فرصت سوال و طرح مسئله ایجاد کرد. روحانی در پاسخ به قالیباف نوشته بود، با وجود قانون اقدام راهبردی عملا مذاکره و احیای برجام منتفی شده است. قالیباف در ادامه این مناظره با تایید اظهارات پزشکیان درباره انسجام ملی بر ضرورت این اجماع برای حل مشکلات از طریق توان داخلی توام با تلاش برای رفع تحریم تاکید کرد. اما نکته قابل تامل اینکه در میانه جنجال زاکانی، قاضی‌زاده هاشمی و جلیلی، او بخشی از زمان خود را به طور غیرمنتظره‌ای به مسائل اقتصادی و معیشتی مردم اختصاص داد و تلاش کرد از گردونه این چالش بی‌نتیجه دور بماند.
مناظره‌ای بدون برآیند
روایت آخر: مناظره سیاست خارجی چه در طرح سوالات هدایت شده از طرف تلویزیون، چه در بیان نظرات نامزدها هیچ برآیند مشخصی نداشت. اگر پزشکیان به دلیل حضور ظریف در کمپین تبلیغاتی خود خط مشخصی را بیرون از مناظره به نمایش گذاشت، اما مباحث مطرح شده در درون مناظره نه از انسجام موضوعی و نه از برآیند محتوایی مشخص برخوردار بود. هیچیک از نامزدها به صراحت بر مذاکره و دیپلماسی باز سخن نگفتند، همین طور که جلیلی هم به صراحت از راهکارهای خود درباره گزینه‌های محتمل در شرایط سخت‌تر و فشارهای بیشتر نگفت. مناظره سیاست خارجی به برجام وموافقان و مخالفانش در گذشته ختم شد، بدون اینکه روزنه‌ای رو به آینده باز کند. در عین حال موضوعات مهم و اساسی دیگری چون چگونگی ارتباط با همسایگان، تداخل میدان و دیپلماسی که اسباب خنتثی شدن برخی سیاست‌های دولتی در زمینه دیپلماسی بوده، موضع ایران در قبال اتفاقات منطقه‌ای و شرایط مخاطره‌آمیز جنگ در عین حال موضوعات مهم و اساسی دیگری چون چگونگی ارتباط با همسایگان، تداخل میدان و دیپلماسی که اسباب خنتثی شدن برخی سیاست‌های دولتی در زمینه دیپلماسی بوده، موضع ایران در قبال اتفاقات منطقه‌ای و شرایط مخاطره‌آمیز جنگاحتمالی حزب‌الله و اسرائیل و حتی آمدن ترامپ و تاثیر آن بر سیاست خارجی و اقتصاد ایران مورد بحث قرار نگرفت.